هـــر گـــلولــهای کـــه از کـــنار گـــوش عـبور میکــند، ممکن است زخمی بر روح برجای بگذارد، نه فقط بر بدن
روانزخم (Trauma) واکنشی روانی و فیزیولوژیک به تجربهای است که فراتر از ظرفیت طبیعی انسان برای پردازش، درک و کنار آمدن با آن است. این تجربهها معمولاً شدیداً تهدیدکننده زندگی، تکاندهنده، و خارج از کنترل فرد هستند؛ مانند زلزله، تجاوز، تصادف شدید، یا جنگ.
جنگ، یکی از خشنترین و ماندگارترین عوامل ایجاد تروماست. تأثیرات آن تنها در میدان نبرد باقی نمیمانند؛ بلکه تا سالها پس از پایان، در ذهن و روان بازماندگان زنده میمانند.
😰 تروما چیست؟
💥 تروما در جنگ چگونه شکل میگیرد؟
✨ تجربههای متداول جنگ که منجر به تروما میشوند!
واژه «تروما» از زبان یونانی گرفته شده و به معنای «زخم» است؛ اما در روانشناسی، به زخمهایی گفته میشود که بر روان انسان وارد میشوند. وقتی کسی تجربهای را از سر میگذراند که در آن احساس کند امنیت، کنترل یا انسجام درونیاش از بین رفته، سیستم عصبی ممکن است دچار اضطراب شدید، گسست روانی یا فلج هیجانی شود.
در این حالت، مغز در حالتی از بقا باقی میماند، گویی تهدید هنوز ادامه دارد. حتی اگر خطر تمام شده باشد، بدن و ذهن همچنان در حالت «هشدار» هستند.
جنگ محیطی است پر از تهدیدهای واقعی:
در چنین شرایطی، فرد نه تنها باید با آسیبهای جسمی مقابله کند، بلکه روان او نیز در معرض فشارهای غیرقابل تحمل قرار میگیرد.
تجربههای متداول جنگ که منجر به تروما
می شوند:
💥 ۱۰ نشانه مهم تروما پس از جنگ:
شناخت علائم تروما قدم اول در مسیر بهبود است. در ادامه به مهمترین نشانههای آن اشاره میکنیم:
۱. فلشبک (Flashback) یا بازگشت ناگهانی به صحنه جنگ
فرد بدون اراده، ناگهان خود را در موقعیتهای جنگی تصور میکند. صداها، بوها، تصاویر و احساسات آن لحظات دوباره فعال میشوند؛ گویی زمان متوقف شده و فرد به عقب بازگشته است.
۲. کابوسهای مکرر
خوابهایی مملو از تعقیب، تیراندازی، انفجار یا مرگ اطرافیان. این کابوسها معمولاً بهقدری واقعی هستند که فرد با ترس و اضطراب شدید از خواب میپرد.
۳. تحریکپذیری یا پرخاشگری
فرد ممکن است به محرکهای جزئی (مثل صدای بلند یا سؤال ساده) با خشم شدید یا واکنشهای افراطی پاسخ دهد. گاهی خشونت نسبت به خود یا دیگران نیز دیده میشود.
۴. بیحسی هیجانی (Emotional Numbness)
ناتوانی در احساس شادی، عشق، غم یا ارتباط انسانی. بسیاری از افراد میگویند: «انگار قلبم یخ زده» یا «هیچ چیزی برام مهم نیست».
۵. اضطراب مزمن و حملات پانیک
فرد بهطور مداوم در حالت «هشدار» است. بدن در حالت جنگ یا فرار باقی میماند، حتی وقتی خطری وجود ندارد. این حالت ممکن است با تپش قلب، تعریق، لرزش، یا حمله وحشت همراه باشد.
۶. اجتناب از محرکهای یادآور
فرد تلاش میکند از هر چیزی که به جنگ مربوط است دوری کند: صداهای بلند، فیلمهای جنگی، لباس نظامی، اخبار یا حتی صحبت درباره گذشته.
۷. احساس گناه بازمانده (Survivor’s Guilt)
فرد از اینکه زنده مانده، در حالی که دیگران جان خود را از دست دادهاند، دچار احساس عذاب وجدان شدید میشود.
۸. اختلال خواب یا بیخوابی
فرد ممکن است ساعتها نتواند بخوابد یا چندینبار در شب از خواب بپرد. این بیخوابی باعث خستگی شدید، تحریکپذیری و افسردگی میشود.
۹. عدم تمرکز و گیجی ذهنی
ذهن فرد درگیر خاطرات و ترسهاست و نمیتواند به وظایف روزمره، گفتگو یا مطالعه تمرکز کند. گاهی حافظه کوتاهمدت نیز آسیب میبیند.
۱۰. بیاعتمادی و بدبینی به دنیا
فرد احساس میکند هیچکس قابل اعتماد نیست. دنیا برایش ناامن، بیرحم و تاریک بهنظر میرسد. این باور باعث انزوای اجتماعی میشود.
آیا تروما قابل درمان است؟
بله، تروما قابل درمان است؛ اما نه یکشبه.
درمان تروما نیازمند زمان، صبر، و حمایت حرفهای است. بسیاری از بازماندگان جنگ با کمک درمانهای روانشناختی و تکنیکهای جسم-ذهن (Mind-Body) توانستهاند زندگی سالمتری بسازند.
دارو درمانی
در موارد شدید، پزشک ممکن است داروهای ضدافسردگی، ضداضطراب یا خوابآور را تجویز کند.
۳. تکنیکهای آرامسازی و بازآموزی عصبی
۴. گروههای حمایتی
همصحبتی با دیگر بازماندگان جنگ، به اشتراکگذاری تجربهها و شنیدهشدن، میتواند قدرت شفابخشی عظیمی داشته باشد.
✨ پیام پایانی
اگر تو یا کسی که دوستش داری، علائم تروما را تجربه میکنید، بدانید که تنها نیستید. تروما، واکنشی طبیعی به یک تجربه غیرطبیعی است. کمک گرفتن از رواندرمانگر یا مشاور متخصص نشانه ضعف نیست، بلکه نشانه شجاعت و میل به بازسازی زندگیست.
زندگی پس از جنگ ممکن است هرگز مانند قبل نباشد، اما میتواند معنا، آرامش و امید تازهای پیدا کند — با پذیرش، درمان و حمایت.
موسسه ذهن ارغوانی دکتر المیرا علیجانی