نگاهی علمی و انتقادی به تب جدید روان‌درمانی با کتامین
🔹 مقدمه: وقتی درمان، خودش می‌تونه آسیب بزنه
در سال‌های اخیر، تب استفاده از کتامین برای درمان افسردگی مقاوم، اضطراب شدید یا PTSD در بسیاری از کشورها بالا گرفته.
در فضای مجازی، کلینیک‌ها با وعده‌ی «رهایی سریع» و «درمان بدون درد» تبلیغ می‌کنند.
اما پشت این تب جهانی، سؤالات و نگرانی‌های جدی علمی وجود دارد:
- آیا کتامین‌تراپی واقعاً ایمن است؟
- آیا اثرش ماندگار است؟
- آیا همه‌گیر شدن آن، بیشتر یک هیجان رسانه‌ای است تا یک راه‌حل واقعی؟
🧬 کتامین دقیقاً چیست؟
• کتامین یک داروی بیهوشی است که از دهه ۱۹۷۰ برای جراحی‌های اورژانسی استفاده می‌شده
• در دوزهای پایین، به‌عنوان «ضدافسردگی سریع‌اثر» در برخی بیماران به کار می‌رود
• در برخی کشورها، کتامین‌تراپی در کنار روان‌درمانی، برای درمان افسردگی یا PTSD توصیه شده
اما حالا بپردازیم به دلایل علمی مخالفت با استفاده گسترده از آن.
🚫 معایب و هشدارهای مهم درباره کتامین‌تراپی
۱. اثرات کوتاه‌مدت و ناپایدار
پژوهش‌های متعدد نشان داده‌اند که:
• اثر ضدافسردگی کتامین معمولاً تنها چند روز تا چند هفته باقی می‌ماند
• بدون روان‌درمانی عمیق و پیوسته، احتمال بازگشت علائم بسیار بالاست
“اثر اولیه قوی است، اما مثل انفجار نور کوتاه‌مدت می‌درخشد.” (Lancet Psychiatry, 2023)
۲. احتمال وابستگی روانی و مصرف مکرر
• با اینکه کتامین از نظر فیزیکی اعتیادآور نیست،
اما بسیاری از افراد به وابستگی روانی نسبت به حالت «گشودگی» و آرامش لحظه‌ای آن دچار می‌شوند.
• در برخی مراکز، بیماران به‌طور مکرر درخواست جلسات بیشتر می‌کنند تا دوباره به آن حالت برسند.
این خطر، مرز بین درمان و استفاده شبه‌تفننی از دارو را مبهم می‌کند.
۳. تحریک تجربه‌های ناپایدار و حتی روان‌پریشی موقت
• برخی بیماران دچار تجربه‌های «گسست واقعیت»، توهم یا احساسات آشفته می‌شوند
• در غیاب نظارت دقیق روان‌پزشکی و درمانگر آموزش‌دیده، این تجربه‌ها ممکن است باعث آسیب جدی روانی شوند
گزارش‌هایی از «درد روانی پس از جلسه»، «افزایش افکار خودکشی» یا «فلش‌بک‌های شدید» ثبت شده
۴. عدم شفافیت علمی در برخی کلینیک‌ها
• بسیاری از مراکز خصوصی، بدون پشتوانه علمی کافی یا نظارت دقیق، درمان را ارائه می‌دهند
• پروتکل‌ها گاهی نامشخص و بدون استاندارد بین‌المللی‌اند
• تجربه‌محور بودن این درمان باعث شده بیماران با کمترین ارزیابی، تحت تأثیر فضای رسانه‌ای، تصمیم بگیرند
۵. مناسب نبودن برای درمان‌های ریشه‌ای و بلندمدت
• افسردگی شدید، معمولاً نتیجه زخم‌های درونی، تروماها، تله‌های شخصیتی و باورهای مخرب است
• کتامین، نه توان مواجهه با این ریشه‌ها را دارد، نه ابزار درمان آن‌هاست
• صرفاً با تسکین موقت، ممکن است مسیر درمان واقعی به تأخیر بیفتد
🧠 دیدگاه روان‌کاوانه چیست؟
از منظر روان‌کاوی، درمان یعنی مواجهه آگاهانه با زخم‌ها، بازسازی رابطه با خود، و رشد تدریجی روانی
درمان با کتامین ممکن است این فرآیند را دور بزند و فرد را از مسیر خودکاوی واقعی منحرف کند
«شفا، گاهی درد دارد. درمان بدون دردِ آگاهانه، بیشتر شبیه خواب است تا بیداری.»
❗️ جمع‌بندی:
کتامین‌تراپی شاید در برخی موارد خاص، تحت نظارت دقیق و برای مدت کوتاه مفید باشد،
اما به‌عنوان راه‌حل عمومی برای افسردگی، نه تنها کافی نیست، بلکه می‌تواند گمراه‌کننده و خطرناک باشد.
✅ پیشنهاد دکتر المیرا علیجانی
درمان افسردگی نیازمند:
• خودشناسی عمیق
• روان‌درمانی مبتنی بر رابطه و ذهن آگاه
• و در صورت لزوم، مداخلات دارویی کلاسیک با تائید روان‌پزشک متخصص
ما به معجزه‌ای بیرونی نیاز نداریم،
بلکه به روایتی نو از درون خود نیازمندیم.